Δευτερεύουσες προτάσεις

                         ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Σε μια περίοδο λόγου μπορεί να υπάρχουν παραπάνω από ένα ρήματα και αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν περισσότερες από μία προτάσεις. (Συνήθως όσα ρήματα έχουμε, τόσες είναι και οι προτάσεις. Εκτός, βέβαια, και αν εννοείται κάποιο ρήμα, οπότε σ’ αυτήν τη περίπτωση οι προτάσεις είναι περισσότερες από τα ρήματα.). Σε μια περίοδο λόγου μπορεί να υπάρχουν μόνο κύριες προτάσεις, μπορεί να υπάρχουν και δευτερεύουσες, σε καμιά περίπτωση όμως δεν γίνεται να υπάρχουν μόνο δευτερεύουσες.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

Για να είναι πλήρης ο χαρακτηρισμός μιας δευτερεύουσας πρότασης θα πρέπει να δοθούν τα εξής στοιχεία:

1.      Τρόπος εισαγωγής: Θα πρέπει να προσδιορίσουμε τον τρόπο με τον οποίο εισάγεται η πρόταση, να πούμε δηλαδή με ποια λέξη ξεκινά η δευτερεύουσα πρόταση. Η λέξη αυτή μπορεί να είναι ένας σύνδεσμος ή μια αντωνυμία. Ο τρόπος εισαγωγής  καθορίζει και το είδος της δευτερεύουσας.

2.      Τρόπος εκφοράς: Να πούμε, δηλαδή, σε ποια έγκλιση βρίσκεται το ρήμα της δευτερεύουσας.

3.      Εξάρτηση: Από ποια λέξη της κύριας πρότασης εξαρτάται η δευτερεύουσα.

4.      Συντακτικός ρόλος δευτερεύουσας πρότασης:

Μία επιρρηματική πρόταση λειτουργεί ως ο αντίστοιχος επιρρηματικός προσδιορισμός.(π.χ. μια δευτερεύουσα αιτιολογική λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας).

Μία ονοματική συντακτικά μπορεί να είναι:

       I.      Υποκείμενο σε απρόσωπο ρήμα ή απρόσωπη έκφραση

    II.      Αντικείμενο σε προσωπικό ρήμα

 III.      Επεξήγηση (κυρίως όταν στην κύρια υπάρχει το ουδέτερο της δεικτικής αντωνυμίας).

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

1.      ΕΙΔΙΚΕΣ

                                  i.            Εισάγονται: ότι (για να εκφράσουμε αντικειμενική άποψη), ως (για να εκφράσουμε υποκειμενική άποψη).

                            ii.            Εκφέρονται: οριστική, δυνητική οριστική*, δυνητική ευκτική**, ευκτική του πλαγίου λόγου***.

                                        iii.            Εξαρτώνται: από λεκτικά, δοξαστικά, γνωστικά ρήματα και ρήματα αισθήσεως.

2.      ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ

                                            i.            Εισάγονται: μή, μή ουκ

                                          ii.            Εκφέρονται: υποτακτική, οριστική, ευκτική του πλαγίου λόγου.

                                        iii.            Εξαρτώνται: από ρήματα που δείχνουν φόβο.

3.      ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ

                                                  i.            Εισάγονται: ει και εάν ,αν ην (σπανιότερα), με ερωτηματικές αντωνυμίες και ερωτηματικά επιρρήματα, αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα.

                                                ii.            Εκφέρονται: οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική, απορηματική υποτακτική.

                                              iii.            Εξαρτώνται: λεκτικά, ερωτηματικά, δεικτικά ρήματα και ρήματα που  δηλώνουν γνώση, άγνοια, απορία, αγωνία, σκέψη, φροντίδα, εξέταση, προσοχή, προσπάθεια αναμονή.

4.      ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ

                                                    i.            Εισάγονται: αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα.

                                                  ii.            Εκφέρονται: οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική, υποτακτική.

*Δυνητική οριστική:   Οριστική (παρελθοντικού χρόνου) + αν

                                      Δηλώνει κάτι πιθανό  στο παρελθόν

**Δυνητική ευκτική:   Ευκτική ( εκτός μέλλοντα) +αν

                                     Δηλώνει κάτι πιθανό σε παρόν ή μέλλον

***Ευκτική του πλαγίου λόγου: Όταν το ρήμα της κύριας πρότασης είναι ιστορικού χρόνου ( παρατατικός, αόριστος, υπερσυντέλικος), τότε η ευκτική της δευτερεύουσας ονομάζεται του πλαγίου λόγου. (Κατά τον σχηματισμό της δεν παρουσιάζει καμιά διαφοροποίηση)

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

1.ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ

                                                  i.      Εισάγονται: ως, ότι, διότι, επεί, επειδή, ει (υποτιθέμενη αιτιολογία)

                                                ii.      Εκφέρονται: οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική, ευκτική πλ. λόγου.

                                              iii.      Εξαρτώνται: από ρήματα ψυχικού πάθους και οποιοδήποτε άλλο ρήμα που χρειάζεται αιτιολόγηση.

                                              iv.      Συντακτικά λειτουργούν ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας.

               2.          ΤΕΛΙΚΕΣ

                                                  i.      Εισάγονται: ίνα, όπως, ως

                                                ii.   Εκφέρονται: υποτακτική, οριστική παρελθοντικού χρόνου, ευκτική       

   πλ. λόγου.

                                              iii.   Εξαρτώνται: από ρήματα κίνησης και σκόπιμης ενέργειας.

                                              iv. Συντακτικά λειτουργούν ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού.

   3.          ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ

                                                  i.   Εισάγονται: ώστε, ως

                                                ii.      Εκφέρονται: οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική, 

   ευκτική πλ. λόγου, απαρέμφατο.

                                              iii.      Συντακτικά λειτουργούν ως επιρρηματικός προσδιορισμός του 

   αποτελέσματος.

  4.       ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ

                                                   i.   Εισάγονται: ει, εάν, αν, ην

                                                ii.   Εκφέρονται: οριστική, ευκτική (ει), υποτακτική (εάν, αν, ην)

* Μια δευτερεύουσα υποθετική πρόταση αποτελεί την υπόθεση ενός υποθετικού λόγου, του οποίου η απόδοση είναι η κύρια πρόταση. Υπάρχουν 6 είδη υποθετικών λόγων.

5.       ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ- ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ

                                                  i.   Εισάγονται: ει και, εάν/ αν / ην και,

                  και ει, και εάν/ αν, ουδ’ ει, ουδ’ εάν/ αν/ ην.

                                                ii.   Εκφέρονται: οριστική, ευκτική, υποτακτική.

                                              iii.   Συντακτικά λειτουργούν ως επιρρηματικός προσδιορισμός της  

                  εναντίωσης.

6.       ΧΡΟΝΙΚΕΣ

                                                  i.   Εισάγονται: χρονικοί σύνδεσμοι, χρονικά επιρρήματα, χρονικές   

         εκφράσεις

                                                ii.   Εκφέρονται: οριστική, υποτακτική, ευκτική, απαρέμφατο (πριν)

                                              iii.   Συντακτικά λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του 

         χρόνου.

* Μια δευτερεύουσα χρονική πρόταση μπορεί να δηλώνει το προτερόχρονο, το σύγχρονο ή το υστερόχρονο ανάλογα με το αν η πράξη της δευτερεύουσας έγινε πριν, ταυτόχρονα ή μετά από αυτήν της κύριας.