Σχεδιαγράμματα Ηθικά Νικομάχεια

Αριστοτέλης

                                      Ηθικά Νικομάχεια  

                   

Ενότητα 1^η

·                2 είδη αρετής

·                Διανοητική                         -                               Ηθική*

         //                                                                        //

  Μέσω της διδασκαλίας                                 Μέσω του εθισμού

               //                                                                      //

Χρειάζεται χρόνο και εμπειρία                      Ετυμολογική συγγένεια ἔθους + ἠθικής

·                Παραδείγματα πέτρας και φωτιάς για να δείξει ότι τα εκ φύσεως δεν εθίζονται σε 

   άλλες ιδιότητες.

·                Καμιά αρετή δεν υπάρχει εκ φύσεως.

*Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του προικισμένος να τις δέχεται αλλά τις  τελειοποιεί με την άσκηση.                                                                                                                                                 

                              

Συλλογισμός Αριστοτέλη

Π₁  Όλα τα πράγματα που από τη φύση τους συμπεριφέρονται με έναν συγκεκριμένο τρόπο δεν μπορούν με τον εθισμό να αλλάξουν τρόπο συμπεριφοράς. (παραδείγματα)

Π₂   Οι ηθικές αρετές γεννιούνται μέσα από την άσκηση. (ετυμολογική συγγένεια ἔθους-ἠθικής)

Συμπέρασμα: Καμιά ηθική αρετή δεν υπάρχει μέσα μας εκ φύσεως.

**Ετυμολογική συγγένεια ~ ταυτότητα εἶναι και φαίνεσθαι ~ τα πράγματα είναι όπως τα εμφανίζουν οι λέξεις ~ αφετηρία για  συλλογισμούς και εξαγωγή συμπερασμάτων.

Ενότητα 2^η

·                Όσα υπάρχουν εκ φύσεως, πρώτα έχουμε την δυνατότητα και στη συνέχεια κάνουμε την αντίστοιχη πράξη.

 

                         εκ φύσεως:     δυνατότητα ~ πράξη

                                                 δύναμις ~ ἐνέργεια*

·                Ομοιότητα αρετής και τέχνης: Πρώτα επαναλαμβάνουμε όμοιες πράξεις ** και στη συνέχεια τις αποκτούμε.

                        αρετή ~ τέχνη: ἐνέργεια ~ δύναμις***

·                Παραδείγματα (όραση- ακοή/ οικοδόμοι- κιθαριστές)

*δύναμις: Η δυνατότητα του όντος να είναι ή να κάνει κάτι.

  ἐνέργεια: Η πραγμάτωση της δυνατότητας.

**Επειδή η επανάληψη μιας πράξης δεν μας κάνει δίκαιους ή σώφρονες, ο Αριστοτέλης ορίζει ποια θα πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά αυτής της πράξης:

α) Ο άνθρωπος θα πρέπει να έχει συνείδηση του τι πράττει.

β) Να το κάνει έπειτα από συνειδητή επιλογή (προαίρεση).

γ) Να το κάνει με τρόπο σταθερό και αμετάβλητο.

*** 3 ειδών δυνάμεις:

α) Αυτές που υπάρχουν εκ φύσεως ( αισθήσεις)

β) Αυτές που τις αποκτούμε με την άσκηση (αὐλεῖν)

γ) Αυτές που τις αποκτούμε με την μάθηση ( επιστημονικές γνώσεις)

****Εντελέχεια: Η κατάσταση της τελειότητας. Η ολοκλήρωση της κίνησης από την δυνατότητα στην ενέργεια. Το όν έχει πια τον σκοπό μέσα του. Συμπίπτει με τη μορφή του.

Ενότητα 3^η

·   Στην προηγούμενη ενότητα μίλησε για τη σημασία επανάληψης όμοιων ενεργειών.

·   Εδώ θέτει το θέμα της ποιότητας των ενεργειών.

·   Παραδείγματα με όσα κάνουν οι νομοθέτες στις πόλεις: προσπαθούν να κάνουν ενάρετους τους πολίτες ασκώντας τους σ’ ένα συγκεκριμένο τρόπο δράσης (πολιτική διάσταση αρετής).

·   Παρά τις επιδιώξεις τους μπορεί να αποτύχουν (ομοιότητα με τέχνες).

·   Καλό ή λιγότερο καλό πολίτευμα: Η διαφορά έγκειται στο κατά πόσον οι νομοθέτες βοηθούν τους πολίτες να φτάσουν στην αρετή με την καθοδήγησή τους.

·   Καλός ή κακός τρόπος δράσης: Καλές ή κακές συνήθειες.

·   οὐδέν ἄν ἔδει τοῦ διδάξοντος: Τονίζει τη σημασία της παιδείας. Ανάγκη δασκάλου~> άρα αρετή όχι εκ φύσεως,

·   Ποιότητα ενεργειών~ καλός τρόπος δράσης~ καλές συνήθειες~ αρετή

Συλλογισμός Αριστοτέλη

Π₁ Οι νομοθέτες προσπαθούν να κάνουν ενάρετους τους πολίτες με την άσκηση και τον εθισμό.

Π₂ Πιθανότητες αποτυχίας.

Συμπέρασμα: Αφού οι πολίτες γίνονται ενάρετοι ή όχι με τον εθισμό ή την άσκηση, άρα την αρετή δεν την έχουν εκ φύσεως.

Ενότητα 4^η

·                Οι έξεις γεννιούνται από την επανάληψη όμοιων ενεργειών

·                Απαραίτητη η ποιότητα των ενεργειών για την απόκτηση καλών έξεων.

·                Από μικρή ηλικία πρέπει να αποκτούμε τις κατάλληλες έξεις*.

·                Πλήρης αντιστοιχία έξεων και ενεργειών.

Κοινωνική διάσταση αρετής

Χαρακτηριστικά έξεων:

·                Οι έξεις γίνονται.

·                Οι ενέργειες που κάνει το άτομο για να αποκτήσει την αρετή, πρέπει να προσιδιάζουν μ’ αυτές που θα κάνει αφού γίνει κάτοχός της.

·                Κύκλος: Όμοιες πράξεις για να αποκτήσουμε μια έξη. Στη συνέχεια από την έξη πηγάζουν οι πράξεις.

Σημασία αγωγής και παιδείας ( για τον εθισμό του ανθρώπου σε συγκεκριμένο τρόπο συμπεριφοράς):

οὑ λίγον ~ πάμπολυ~ τό πᾶν ± Κλιμακωτή αύξηση και σε γλωσσικό επίπεδο και σε νοηματικό.

Ενότητα 5^η

·                Άμεση σχέση ηθικής αρετής και συναισθημάτων.

·                Η ευχαρίστηση που συνοδεύει μια πράξη είναι η απόδειξη ότι η έξη έχει 

   διαμορφωθεί.

·                Θα πρέπει οι νέοι να μάθουν από μικρή ηλικία να χαίρονται και να λυπούνται μ’  αυτά που πρέπει.

Λύπη± Καλή και κακή

Ευχαρίστηση± τότε οι πράξεις είναι σωστές. Αἱ κατ’ἀρετήν πράξεις εἰσίν ἡδεῖαι.

Δυσαρέσκεια± τότε το άτομο απέχει από την αρετή.

Ρόλος παιδείας: Καθιστά το άτομο ικανό να διακρίνει τις καλές από τις κακές

                               αρετές και να ελέγχει τις πρώτες. Εξοικείωση με την ηθική αρετή

                               ώστε το άτομο να νιώθει ευχαρίστηση όταν ενεργεί με βάση τους 

                               κανόνες της ηθικής αρετής. (επιδοκιμασία, έπαινος επιβράβευση)

Πώς καθορίζονται οι καλές ή οι κακές ενέργειες; Με τι πρέπει να χαίρεται ή να λυπάται κάποιος;

Δέον± Κοινωνικά αποδεκτό. Αυτό που η κοινωνία θεωρεί σωστό. Η αγωγή κάνει τον νέο να το επιδιώκει.

Η πολιτική κοινωνία καθορίζει με τι πρέπει να χαίρεται ή να λυπάται κάποιος.

Ενότητα 6^η

·                Τι λογής έξη είναι η αρετή;

·                Η αρετή: α) κάνει το πράγμα να φτάσει στην πιο τέλεια μορφή του

                  β) να επιτελέσει το έργο του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο

·                Ποια είναι όμως η ιδιαίτερη φύση της αρετής;

Η πορεία που ακολούθησε ο Αριστοτέλης για τον ορισμό της αρετής:

 (μεσολαβεί στην 5^η και 6^η ενότητα)

Οριστέα Έννοια: Αρετή

Γένος: Η αρετή, καθώς «ἐν τῇ ψυχῇ γενομένη» σχετίζεται με ένα από τα 3 «ἐν τῇ ψυχῇ γενόμενα»:

πάθη: βιολογικές ιδιότητες του ανθρώπου που συνοδεύονται με χαρά ή λύπη ( όπως οργή, μίσος, φιλία κτλ.). Δεν χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο.

δύναμις: Η δυνατότητα που κάνει τον άνθρωπο να μετέχει στα πάθη.

έξις: Η στάση που κρατά το άτομο στα πάθη.

Ειδοποιός διαφορά: α) κάνει το ον τέλειο

(αυτά κάνουν την          β) το κάνει να επιτελεί το έργο του με τον καλύτερο τρόπο

έξη αξιόλογη)

Έργο: Μια από τις δύο θεμελιώδεις αρχές για τον Αριστοτέλη. Κάθε ον από τη φύση είναι επιφορτισμένο με την αρχή της κίνησης¹ και το έργο² . Και τα δύο συνδέονται με το σκοπό.                                                               / /

Ο συγκεκριμένος προορισμός κάθε όντος. Ο ανθρ. ή το ον που έχει επιτελέσει το έργο του έχει ολοκληρώσει το «τέλος», έχει φτάσει στην τελείωση.

Ενότητα 7^{η   (η ενότητα 6 κλείνει με το ερώτημα ποια είναι η φύση της αρετής. Εδώ, για να δώσει απάντηση,  ασχολείται με την έννοια της μεσότητας)}

·                Σε κάθε πράγμα υπάρχει το μέσον

·                Η μεσότητα είναι η επιδίωξη κάθε ειδικού, αποφεύγει δηλ. την υπερβολή ή την έλλειψη.

·                Υπάρχει η αντικειμενικά μεσότητα (κατ’ αυτό το πράγμα), που είναι μία, και η υποκειμενική (τό πρός ἡμᾶς), που διαφέρει ανάλογα το άτομο.

Τα υποκειμενικά μέσα μπορούν να είναι άπειρα όσα και τα επιμέρους άτομα. Για κάθε άτομο όμως το μέσον είναι ένα.

έλλειψη- υπερβολή: Τα 2 άκρα, λανθασμένη συμπεριφορά.

Μεσότητα: Σωστή συμπεριφορά.

Προκύπτουν από την επανάληψη καλών ή κακών ενεργειών.

Επομένως: Αφού η ηθική αρετή συνίσταται στην υποκειμενική μεσότητα, είναι προσωπική υπόθεση του καθενός. Ο καθένας ορίζει μόνος του το προς εαυτόν μέσον και επιλέγει μεταξύ καλού και κακού (προαίρεσις)± άρα δεν υπάρχει εκ φύσεως.

Ενότητα 8^η

·                Σύνδεση αρετής με τέχνη. Και οι δύο στοχεύουν στο μέσο.

·                Αν η κάθε τέχνη επιδιώκει το μέσον

   αν η αρετή είναι ανώτερη από την τέχνη

   τότε στοχεύει κι αυτή στο μέσον.

·                Μιλάμε για την ηθική αρετή γιατί αυτή σχετίζεται με τα πάθη και τις πράξεις,  

   καθώς αυτά έχουν μέσον.

Τέχνη~ Αρετή~ Φύση = και οι 3 έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν κάποια μορφή

Αρετή ανώτερη από την τέχνη (γιατί μορφοποιεί στην ουσία του τον άνθρωπο)

Φύση ανώτερη από την τέχνη (αφού η τέχνη μιμείται την φύση)

      1.      εἰ δη πᾶσα ἐπιστήμη…. καί τά ἔργα

      2.      ἡ δ’ἀρετή ……ὥσπερ καί η φύσις

      3.      τοῦ μέσου  ἄν εἴη στοχαστική

Έννοια του μέσου

1. Προσωκρατικοί φιλόσοφοι (κυρίως Πυθαγόρειοι)

2. Πλάτωνας: ιδέα του μέτρου και της συμμετρίας

3. Αρχαιοελληνική παράδοση: «μηδέν ἄγαν» και «μέτρον ἄριστον»

Απλά ο Αριστοτέλης την ανέδειξε σε γενική ηθική αρχή.

Ενότητα 9^η

·                Παραδείγματα που δείχνουν ότι και στα πάθη υπάρχει μεσότητα, υπερβολή και    

   μεσότητα.

·                Ποιο είναι το μέσο και το άριστο στα πάθη

·                Αφού η αρετή αναφέρεται στα πάθη είναι και αυτή ένα είδος μεσότητας αφού έχει 

   ως στόχο της το μέσον.

Προϋποθέσεις για να είναι μια συμπεριφορά/ πάθος ενάρετη:

-                 χρόνος πάθους

-                 συνθήκες πάθους

-                 πρόσωπα

-                 σκοπός

-                 τρόπος

Υπερβολή/ έλλειψη ~ψόγος

μεσότητα~ έπαινος*

*Με ποια κριτήρια;

Δέον: Το κοινωνικά αποδεκτό, που καθορίζεται από την αρχή της κοινότητας και από την παράδοση του τόπου που δημιουργεί πρότυπα συμπεριφοράς.

Ενάρετη πράξη: Αυτή που είναι σύμφωνη με τους κοινωνικούς κανόνες.

Κοινωνική και όχι ατομική αρετή.

Ενότητα 10^η

·                Το κακό γίνεται με πολλούς τρόπους και σχετίζεται με το άπειρο. Το κακό γίνεται εύκολα.

·                Το καλό γίνεται με έναν και μόνο τρόπο και πάει μαζί με το πεπερασμένο. Το καλό γίνεται δύσκολα.

·                Ορισμός της αρετής: Είναι η έξη που επιλέγεται ελεύθερα και βρίσκεται στο  υποκειμενικό μέσο που καθορίζεται από τη λεγομένη λογική του σώφρονος ανθρώπου.

Α’ Μέρος

Συλλογισμός Αριστοτέλη στηρίζεται στις 10 αρχές των Πυθαγορείων.

Ἀγαθόν ~ κακόν

ἐν ~ πλῆθος                 ± Αρχές Πυθαγορείων

πέρας ~ ἀπεῖρον

κατορθοῦν ~ ἀμαρτάνειν

μοναχῶς ~ πολλαχῶς               ± Αρχές Αριστοτέλη

πεπερασμένου ~ ἀπεῖρου*

*ἄπειρο: χώρος αδιαμόρφωτος χωρίς όρια,  που προκαλεί δέος

Β’ Μέρος

Οριστέα έννοια: Αρετή

Γένος: Έξη

Ειδοποιός διαφορά: ¹ προαιρετική, ² βρίσκεται στο «πρός ἡμᾶς» μέσον

έξη: καλή ή κακή στάση που κρατάμε απέναντι στα πάθη ( χρειάζεται γνώση, επιλογή, επανάληψη)

προαίρεσις: Ελεύθερη επιλογή όχι όμως τυχαία και επιπόλαια, αλλά ύστερα από ώριμη σκέψη. Συνειδητή επιλογή. «Μετά λόγου και διανοίας»  (Η πράξη αξιολογείται από την προαίρεση και όχι από τα αποτελέσματά της).

Τό «πρός ἡμᾶς μέσον»: Υποκειμενική μεσότητα που ορίζεται από τη λογική του σώφρονος ανθρώπου (= κριτήριο για να αποφευχθεί ο κίνδυνος να θεωρηθεί η αρετή καθαρά υποκειμενικό ζήτημα).

Σώφρων άνθρωπος: Αυτός στον οποίο ενώνονται όλες οι αρετές. Μια ηθική προσωπικότητα που είναι μέτρο σύγκρισης και παράδειγμα. Σκέφτεται γενικά πρός το εὖ ζῆν.